Ateşleme Dişlisi Nedir? – Ateşleme Dişlisi Arızası Nasıl Anlaşılır?

Ateşleme dişlisi, içten yanmalı motorlarda ateşleme zamanlamasını doğru bir şekilde yönetmek ve motorun verimli çalışmasını sağlamak amacıyla kullanılan bir dişli mekanizmasıdır. Geleneksel sistemlerde, ateşleme bobini ve distribütör (dağıtıcı) ile birlikte çalışarak bujilerin doğru zamanlamayla kıvılcım üretmesine yardımcı olur. Modern araçlarda elektronik ateşleme sistemlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, rolü kısmen değişse de özellikle daha eski tip motorlarda hâlâ hayati bir işleve sahiptir.

Ateşleme Dişlisinin Temel Görevi

1. Zamanlama Kontrolü: Ateşleme dişlisi, motor devrine ve pozisyonuna bağlı olarak ateşleme sistemini yönetir. Distribütörün kam miline veya krank miline bağlı bir dişli yardımıyla dönmesini sağlar. Böylece bujilere gönderilen kıvılcımın tam zamanında oluşmasını mümkün kılar.
2. Motor Senkronizasyonu: Kam mili ile krank milinin hareketini senkronize eder. Ateşleme dişlisinin doğru ayarlanması, supapların açılıp kapanma zamanlamasıyla ateşleme zamanlamasının uyum içinde olmasını sağlar. Aksi takdirde motor düzensiz çalışır, yakıt verimliliği düşer ve performans kaybı yaşanır.

Ateşleme Dişlisinin Yapısı

• Malzeme: Genellikle çelik, dökme demir veya yüksek sıcaklığa ve sürtünmeye dayanıklı alaşımlardan üretilir. Kullanılacağı motora bağlı olarak dişlinin malzeme seçimi de değişiklik gösterebilir.
• Diş Profili: Sistem ses, titreşim ve sürtünme kayıplarını en aza indirgemek için helisel veya düz diş profilleri kullanılabilir. Helisel dişliler daha sessiz çalışma sağlar.

Ateşleme Dişlisi Arızası Nasıl Anlaşılır?

Ateşleme dişlisi, içten yanmalı motorlarda kam mili veya ara miliyle birlikte hareket ederek ateşleme sisteminin doğru zamanlamayla çalışmasını sağlar. Zamanla veya yanlış montaj sonucunda bu dişlide meydana gelen aşınma ve hasarlar, motorun performansını ciddi şekilde etkileyebilir. Peki bir ateşleme dişlisinin arızalı olduğunu nasıl anlarız? Aşağıdaki belirtiler, ateşleme dişlisi kaynaklı bir sorun olabileceğine işaret eder.

1. Zor Çalışma ve Düzensiz Rölanti

• Zor çalışma: Özellikle soğuk motor ilk çalıştırma anında motorun geç veya zor çalışması, ateşleme zamanlamasında problem olduğunun göstergesi olabilir. Dişlilerdeki aşınma, bujilere doğru zamanda kıvılcım gönderilmesini engeller.
• Dalgalı rölanti: Motorun rölantide dalgalanması, zamanlama kaçıklığından kaynaklanabilir. Ateşleme dişlisi sağlıklı bir şekilde dönmediğinde veya dişliler arasındaki boşluk arttığında, ateşleme anı sürekli değişkenlik gösterir.

2. Motor Performans Kaybı

• Çekişte azalma: Araç yokuş çıkarken veya hızlanmaya çalışırken beklenen performansı vermez. Ateşleme zamanının doğru ayarlanamaması, yanmanın yeterince verimli olmamasına yol açar.
• Düşük yakıt verimliliği: Ateşleme zamanlamasındaki hatalar, yakıt karışımının tam olarak yanmamasına neden olur. Bu da yakıt tüketimini artırır.

3. Ateşleme Gecikmesi veya Geri Tepme

• Gecikmeli ateşleme: Dişli arızası, kıvılcımın geç oluşmasına yol açar. Motorda “tekleme” benzeri sesler duyulabilir.
• Geri tepme: Yanma odasındaki hava-yakıt karışımı buji tarafından yanlış zamanda ateşlenebilir ve egzoz manifoldu veya emme manifoldunda patlama/geri tepme meydana gelebilir. Bu durum genellikle zamanlama hatasının belirgin bir göstergesidir.

4. Anormal Sesler ve Titreşim

• Dişli sesleri: Ateşleme dişlisindeki aşırı boşluk veya diş kırılmaları, motorun çalışması sırasında vuruntu veya sürtünme benzeri seslere neden olabilir.
• Artan titreşim: Motordaki titreşim normalin üzerinde hissedilirse ve şanzıman bağlantıları veya motor kulakları sağlam olduğu hâlde titreşim devam ediyorsa, ateşleme dişlisi hasarından şüphe edilebilir.

5. Zamanlama İşaretlerinin Kayması

• Zamanlama tabancası ile kontrol: Distribütörlü veya sensörlü sistemlerde, zamanlama tabancası (timing light) kullanılarak krank ve kam mili işaretlerinin uyumu gözlemlenir. Eğer dişlilerde aşınma varsa, avans değerlerinin sabit kalmadığı görülür.
• Sensör okumalarında tutarsızlık: Modern motorlarda eksantrik ve krank mili sensörlerinden alınan verilerde anormal dalgalanma veya hata kodları görülüyorsa, bu da dişli uyumsuzluğuna işaret edebilir.

6. Bakım ve Kontroller

• Görsel inceleme: Ateşleme dişlisi erişilebilir durumdaysa, diş profili, dişlerin üzerindeki aşınma ve boşluklar kontrol edilmelidir.
• Periyodik bakım: Üreticinin önerdiği periyodik bakım takviminde, zamanlama kayışı veya zinciri değiştirilirken kam mili ve krank mili dişlileri de gözden geçirilir. Şüpheli bir durum varsa ateşleme dişlisi de yenilenmelidir.
• Dijital teşhis: Modern motorlarda, OBD (On-Board Diagnostics) sistemi üzerinden alınan hata kodları, eksantrik ve krank mili sensörleri arasındaki zamanlama farklarına dair ipuçları verebilir.